Ўзбек халқи тарихи жуда узоқ ўтмишга бориб тақалади. Ўтмишда халқимиз орасидан илм-фанда, меъморчиликда, мусаввирликда, қўйингки, барча соҳаларда бурилиш ясаган буюк сиймолар етишиб чиққан. Уларнинг илмий изланишларда эришган натижаларига ҳатто ҳозирги  фан-техника ривожланган замонда ҳам эришиш мушкул. Ўша даврда қурилган биноларнинг лойиҳаси шунчалик аниқ ва пухта ишланганки, ҳозирги замон меъморчилиги буни тўлиқ ўрганган эмас. Жумладан, Самарқанднинг “Дунёнинг сайқали” деб улуғланишида, ажойиб тарихий биноларимизнинг ўрни катта. Бу биноларнинг қурилишидан тортиб, унинг безакларигача сирли бир маъно мавжуд.

Мустақиллик йилларида юртбошимиз бошчилигида бу биноларни қайта тиклаш, улардаги сирли маъно англатувчи турли хил тимсоллар ва нақшларни ўрганишга катта эътибор берилди.

Буни Президентимиз И.А.Каримов: “Миллий тимсоллар ва рамзларнинг ҳар бири миллий ғуруримизни юксалтиришга хизмат қилади. Уларнинг ҳар бири катта бир дарсликдир”,- деган сўзларидан ҳам англашимиз мумкин.

• Самарқанд безаги

Ишонч йўқолса, орзу қолади, Орзу йўқолса, умид қолади. Умид йўқолса илинж қолади, Илинж йўқолса, ҳеч нима қолмайди.

 

(Ў.Ҳошимов “Дафтар ҳошиясидаги битиклар”)

 

 

Ҳаётимиз давомида қанча-қанча орзу, умид, илинжлар рўёбини кўриш мақсадида яшаймиз. Ҳар бир инсон қайсидир орзуни рўёбини кўриш илинжида умргузаронлик қилади.

Шуни билингки, ҳаётда ўрганиб яшаган одамнигина ўртаниб яшашига ўрин қолмайди. Чунки ҳаёт турли синов ва машаққатлар майдони.

Таълим даргоҳларида имтиҳон бир йилда бир ёки икки марта топширилади, ҳаёт мактабида эса ҳар куни, ҳар лаҳза имтиҳон.

• ишонч
• орзу

Аёл. Бутун борлиғига ўзгача сеҳрни жо қилган бу хилқат доимо инсониятни ҳайратга солиб келган. Унинг қайноқ меҳри тафтидан гул-чечаклар қад ростлайди, қаҳрли нигоҳининг оташидан қор чўққисидан қор кўчади. Унинг ширин сўзи танадаги қотиб қолган қонни тўлқинлантиради, оғзидан чиққан битта калима бўғзингизга тош жойлайди.

• Аёл олами

Адабиёт — одобият, одоблар мажмуаси. Адабиёт — ўз ибтидосидан бошлаб инсонларни эзгуликка йўлловчи маёқ. Шу ўринда болалар адабиёти деган бир соҳа борки, бу соҳанинг вазифаси, масъулияти жамият олдида янада улканроқ кўринади. Негаки бугунги бола эртанинг эгаси, келажагимизнинг яратувчиси. Ана шу эртамиз эгаларининг юрагида бунёдкорлик, эзгулик, элга, юртга, Ватанга, табиатга меҳр-муҳаббат уйғотишда бадиий адабиётнинг роли катта. Ушбу мақолада биз ана шундай ёруғ мақсадга хизмат қилиб келаётган, ўзбек болалар ҳикоячилигининг чиройли намунаси “Фонарчи ота” ҳақида мулоҳаза юритмоқчимиз. Ҳикоя улкан истеъдод эгаси ХХ аср ўзбек адабиётининг йирик вакили Ойбек қаламига мансуб.

• одоблар мажмуаси

(Ўзбек халқ қўшиқларида олма рамзи)

Ҳар қандай халқ қўшиқларида биринчи навбатда рамзий ифодалар ўз аксини топади. Шу сабабли рамзлар халқнинг орзу-истакларини, келажагини ифода этувчи манба ҳисобланган. Биз шу ўринда олма рамзига тўхталмоқчимиз, холос. Олма рамзи туркий халқлар мифологиясида қадим-қадимдан мавжуд еди.

• Олма рамзи

Шеърият — бетакрор санъат тури. Унда шоир инсон қалбида кечадиган сўз билан изоҳлаш жуда мушкул бўлган ҳис-туйғуларни, руҳий оламнинг манзараларини қалб кўзи билан кўради. Шеър шунинг учун ҳам қадрлики, унда маънавият аталмиш инсонгагина хос бўлган бебаҳо неъмат илдизи сув ичади, тасаввурлар жонланади. Адабий асарнинг санъатга дахлдорлиги унинг бадииятида кўзга ташланади. Шеърнинг бадиияти, бадиий тасвир воситалари ўрнида бўлса, ўз ўқувчисида бадиий дид шаклланишига хизмат қилади. Ҳар қандай тизмалар ҳам шеър эмаслигига, сўздан сўзнинг фарқи борлигини тушунишга ўргатади. Адабиёт дунёга келган даврлардан буён жаҳон шоирлари орасида назмнинг жуда кўп жанрлари, хилма-хил йўл ва йўналишларида шеър ёзиш анъаналари пайдо бўлди. Дунё халқлари орасида, бизнинг миллатимиз адабиётида ҳам бадиий ижод борасида мақтанса, фахрланса арзирли янгиланишлар, топилмалар қилинди десак, хато қилмаган бўламиз.

• Э.Воҳидов шеърияти

Маълумки, ҳаёт конфликтларга бой. Ҳайвонот оламида ҳам, инсонлар ҳаётида ҳам ўзига хос конфликт мавжуд. Мисол, сиз ўз ишингизда мавзу бўйича янги фикр ёки таклиф киритдингиз. Албатта, ҳамкасбларингиз яхши ва ёмон томонларини ўйлаб кўришади. Шундан сўнг бу фикрингизга қўшилувчи ҳамда қарши тарафлар юзага келади. Сизнинг фикрингизга қарши тараф билан ўз-ўзидан сизнинг ўртангизда конфликт юзага келади. Бу зиддият қайси тараф мукаммал бўлса, яъни таклиф киритиб, шу таклифнинг фойдали жиҳатларини тўла ва тўкис очиб бера олган тарафми ёки бу таклифни йўққа чиқара оладиган қарши тараф кучлими, шунга кўра ғолиб аниқланади.

• Мирзо Бобур ҳаёти

Мутафаккир бобомиз Алишер Навоий таъкидлаган “чаман” – халқ оғзаки ижодининг ҳар бир чечаги муаттар бўй таратади. Унинг улкан қадр-қиммати шундаки, халқ оғзаки ижоди намуналари ўзлигимиз сарчашмаларидан нишонадир. Бу эътирофда, айниқса, асрларнинг залворли силсиласига бўйин эгмаган халқ достонларимиз муносиб. Атоқли олим В.М.Жирмунский айтганидек: “Эпос бу – халқнинг қаҳрамонлик идеализацияси кўламидаги жонли ўтмишдир”

 

• Гўрўғли достони

Abdulla Qodiriy 1914-1916-yillar oralig’ida o’zining “Baxtsiz kuyov”, “Juvonboz”, “Uloqda” singari badiiy pishiq asarlarini e’lon qildi. “To’y”, “Ahvolimiz”, “Millatimga bir qaror”, “Fikr aylag’il” kabi  ajoyib she’rlar yozdi. Biroq shunday bo’lsa-da, Qodiriy o’zini yozuvchi yoki shoir, asarlarini esa chinakam badiiyat maxsuli deb sanamagan. Chunki yozuvchining ijodi ayni inqilobdan keyingi yillarda o’zining qizg’in pallasiga kirdi. Boisi 1917-yilgacha bo’lgan davrda Qodiriy kundalik matbuotda havaskor yozuvchi sifatida ishtirok etib keldi. Zamonasining asl farzandi, vijdoni uyg’oq kishisi sifatida zulm o’chog’iga aylangan podsho hukumatiga qarshi norozi ruhda ulg’aydi. Ammo o’z kayfiyatini ochiq namoyon etishning iloji bo’lmaydi. “Buyuk Oktyabr” esa yozuvchiga ana shunday imkoniyatni yaratib berdi. Yozuvchi inqilobning mamlakatda katta o’zgarishlar yasashini bilgan, shuning uchun ham uni zo’r ishtiyoq bilan kutib olgan. Shu voqeadan keyin Qodiriy davlat ishlariga faol aralashadi, matbuot idoralarida, jumladan, “Ishtirokiyun”, “RosTA” gazetalarida adabiy xodim, muhbir bo’lib  ishlaydi, rahbarlik qiladi. Bu hol unga uzoq yillardan buyon qalbida tugub yurgan orzu-istaklarni oshkor etish uchun zamin hozirladi.

 

• MAKTABDA SINONIMLAR

Abdulla Qodiriy 1914-1916-yillar oralig’ida o’zining “Baxtsiz kuyov”, “Juvonboz”, “Uloqda” singari badiiy pishiq asarlarini e’lon qildi. “To’y”, “Ahvolimiz”, “Millatimga bir qaror”, “Fikr aylag’il” kabi  ajoyib she’rlar yozdi. Biroq shunday bo’lsa-da, Qodiriy o’zini yozuvchi yoki shoir, asarlarini esa chinakam badiiyat maxsuli deb sanamagan. Chunki yozuvchining ijodi ayni inqilobdan keyingi yillarda o’zining qizg’in pallasiga kirdi. Boisi 1917-yilgacha bo’lgan davrda Qodiriy kundalik matbuotda havaskor yozuvchi sifatida ishtirok etib keldi. Zamonasining asl farzandi, vijdoni uyg’oq kishisi sifatida zulm o’chog’iga aylangan podsho hukumatiga qarshi norozi ruhda ulg’aydi. Ammo o’z kayfiyatini ochiq namoyon etishning iloji bo’lmaydi. “Buyuk Oktyabr” esa yozuvchiga ana shunday imkoniyatni yaratib berdi. Yozuvchi inqilobning mamlakatda katta o’zgarishlar yasashini bilgan, shuning uchun ham uni zo’r ishtiyoq bilan kutib olgan. Shu voqeadan keyin Qodiriy davlat ishlariga faol aralashadi, matbuot idoralarida, jumladan, “Ishtirokiyun”, “RosTA” gazetalarida adabiy xodim, muhbir bo’lib  ishlaydi, rahbarlik qiladi. Bu hol unga uzoq yillardan buyon qalbida tugub yurgan orzu-istaklarni oshkor etish uchun zamin hozirladi.

 

• Qodiriy kundalik

Халқни буюк келажак ва улуғвор мақсадлар сари бирлаштириш, ҳар бир фуқаронинг ягона Ватан бахт-саодати учун доимо масъулият сезиб яшашига, аждодларимизнинг бебаҳо мероси, миллий қадрият ва анъаналаримизга муносиб бўлишига эришиш, юксак фазилатли комил инсонларни тарбиялаш, уларни бунёдкорлик ишларига даъват қилиш, шу муқаддас тупроқ учун фидоийликни ҳаёт мезонига айлантириш миллий ғоянинг асосий мақсадидир. Бу ғоя дунё ҳамжамиятидан муносиб ўрин эгаллаб бораётган мамлакатимиз халқининг истиқлол йилларида орттирган тажрибаларининг, босиб ўтган мураккаб ва шонли йўлининг, миллий тафаккури ва маънавиятидаги юксалишларнинг мантиқий натижаси, халқ иродасининг мужассам ифодаси сифатида шаклланди. Миллий  ғоя халқимизнинг асрий анъана ва қадриятларини, миллий ўзлигимизни ўзида жамлайди, уларни умуминсоний қадриятлар, дунё тамаддунининг янги ютуқлари билан бойитади. Шу маънода олий педагогик таълим муассасалари талабаларини халқимизнинг маънавий ва маданий меросига садоқат руҳида тарбиялаш муҳим ҳисобланади.

 

• Миллий гоя таргиботи

Демократик жамият пойдевори-юксак ҳуқуқий маданият экан, юксак ҳуқуқий маданият асоси- адабиётдир. Биз қуйида шу хулосага келганимиз хусусида тўхталишга ҳаракат қиламиз.

Тарихга назар ташласак, инсон маънавияти ва маданиятини шакллантириш, эътиқодини қарор топтиришда адабиётнинг ўрни беқиёс эканига шоҳид бўламиз. Зеро, адабиёт санъатнинг бир тури бўлиб, у ихлосмандининг тафаккурига унинг қалби орқали таъсир кўрсатади, қалби билан англаганини эса ҳиссиёти ёрдамида табиатига сингдириб олишига хизмат қилади. Бир сўз билан айтганда, тафаккур қилишга ўргатади. Тафаккур яхши тарбиянинг мевасидир.

 

• инсон ўзлиги

Бизга маълумки, Заҳириддин Муҳаммад Бобур  кўп ғазал ёзган эмас. Унинг шеърий тўпламида 119 ғазал бор. Шу билан биргаликда, Бобур ғазаллари асосан кичик ҳажмли. Чунки ғазал, асосан, етти ёки тўққиз, ёки ўн бир байтдан иборат бўлади. Лекин Бобур ғазаллари кўпинча етти, олти, беш байтдан ташкил топган. Ҳатто тўрт байтли ғазаллар ҳам учрайди. Фақат битта ғазал /”Туну кун бирла бутун мажлиси асру хуш эди”/ ўн байтдан иборат. Бу ҳақида проф. Р.Орзибеков шундай дейди: “Бобур ғазалларининг аксарияти 5 ва 7 байтлик бўлиб, ҳажм жиҳатидан ихчамдир       
Бобур ғазалларининг мавзуси хилма-хил, улар орасида анъанага хос севги мавзусидаги ғазаллар кўпчиликни ташкил этса-да, баъзилари шоирнинг дунёга, ҳаётга муносабатини билдирувчи ғазаллардир.

• Бобур ғазаллари

Шеърият–бу ўзгача олам, сиёсат бошқа олам. Шоирлик–ўзига хос ҳунар, шоҳлик–мутлақо бошқа бир фаолият. Салтанат йўли–ақл, тадбир, ҳуқуқ, қонун, ҳукмронлик йўли. Шеърият йўли-руҳ, кўнгил, тахайюл, нафосат ва гўзаллик йўли. Шоирликни шоҳлик билан, шоҳликни шоирлик билан бирлаштириш жуда мушкул. Маълумки, Шарқда шеър ёзган, шоир сифатида тарихда из қолдирган подшоҳлар кўп бўлган. Аммо уларнинг кўпчилигида шоирлик мақоми ҳукмронлик мавқеидан паст турган. Бобурда бундай эмас.

 

• Бобур pубоий

  Мустақиллик йиллари Ўзбекистон учун миллий давлатчиликни тиклаш, жамиятни демократик асосида қайта қуриш ҳокимият функцияларини тақсимлаш тамойилларини ишлаб чиқиш, шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, эркин бозор муносабатларини ривожлантириш учун асос бўлувчи пойдеворни қуриш бўйича машаққатли меҳнат қилиш даври бўлди.

Шу боис тарихий ўтмиш сабоқларини ҳисобга олмасдан, минтақамиздаги халқларнинг тарихий  тажрибасига ижобий ва салбий жиҳатлари чуқур илмий таҳлил қилмасдан, бугунги кунда буюк деб таърифлаш мумкин бўлган айни пайтдаги ислоҳатларнинг моҳияти ва аҳамиятини тўлиқ тушуниш ва баҳолаш муҳим эмас.

• Жадидчилик

      Заҳириддин Муҳаммад Бобур атоқли давлат арбоби,  буюк саркарда, табиатан туғма ва истеъдодли шоир, адиб, донишманд тарихчи, заковатли олим ва таржимондир.

 

      Бобур адабиёт, санъат, тарих ва илм-фаннинг турли соҳаларида жуда қимматли асарлар ёзиб қолдирган. Унинг лирик асарлари,”Бобурнома”си, арузга доир “Рисолаи аруз” номи билан машҳур бўлган “Мухтасар”и, “Хатти Бобурий”,” Ҳарб иши” ,”Мусиқа илми”, Хожа Аҳрор Валийнинг “Волидия” асари шеърий таржимаси ҳақида  жуда завқ билан, илҳом билан сўз юритиш, уларнинг ҳар бирининг ўзига хос томонлари ҳақида гапириш мумкин.

 

      Ушбу мақоламизда Бобурнинг  барча асарлари ҳақида эмас,  балки жаҳон олимларию фузалоларини лол қолдириб келаётган “Бобурнома” ҳақида айрим  мулоҳазаларни айтиш билан чекланамиз.

 

• Бобурнома.

Jamiyatimizda yuz beradigan tub o’zgarishlar munosabati bilan milliy qadriyatlarimizni o’rganish, milliy merosimizni tiklash va rivojlantirishga keng imkoniyatlar yaratildi. Bu imkoniyatlardan ta’lim jarayonida foydalanish o’zining ham goyaviy, ham tarbiyaviy jihatlari bilan muhim ahamiyatga ega.

• biologiya ziradoshlar oilasi